Sıcaklık, daima çalışan her eserle birlikte ortaya çıkan bir yan etkendir. Otomobilin motoru çalışırken, bilgisayar donanımları süreç yaparken daima olarak ısı üretir. Hatta insan bile koşuya çıktığında bir müddet sonra terlemeye başlar. Sıcaklıklar birçok alanda yönetilmesi gereken bir durum ve daima çalışan aygıtlar olumsuz etkilenebiliyor.
PC kesimleri kelam konusu olduğunda ısıyı direktörün pasif soğutmadan fanlara ve hatta sıvı soğutuculara kadar çeşitli yolları var. Fakat mühendislerin yıllar içinde geliştirdiği tahliller bile işe yaramayabiliyor. Bu türlü durumlarda GPU ve CPU üzere üniteler fazla ısınıyor, kendini müdafaaya almak için çeşitli kısıtlama algoritmaları devreye giriyor. İşte buna teknoloji dünyasında thermal throttling, yani termal kısıtlama deniyor.
Ekran kartınızın PCB’sinde misyon yapan grafik işlemcisi oyunları oynatırken sayısız süreç yapar, çok fazla ısı üretir. Soğutma sistemi sıcaklık bedellerine nazaran yüksek suratlara ulaşabilir, lakin birçok etkenden ötürü bileşenlerin fazla ısındığını görebiliyoruz. CPU ve GPU, yüksek ısıyı dışarı atamadığında suratını düşürür ve böylece kullanıcı tecrübesi de sekteye uğrar. Yani özetle performans düşüşü yaşanır.
Sıcaklıklar inançlı bir çalışma aralığına düşene kadar çekirdek ve bellek frekansları (dolayısıyla kare suratları da) düşmeye başlar. Tüm çağdaş donanımlar elektronik bileşenlerin ziyan görmemesi için müdafaa özelliğine sahiptir. Öteki bir deyişle, çip kendini rastgele yanma, kısa devre ve kapanma üzere olumsuz süreçlere karşı muhafazaya alır.
Termal kısıtlama getirildiğinde bazen oyunlar oynanmaz hale bile gelebilir. FPS pahaları o denli düzeylere gelir ki oyunu kapatmak zorunda kalırsınız. Oyundan örnek veriyoruz lakin bu sistemdeki rastgele bir iş yükü için geçerli olabilir. Termal kısıtlama sırasında rastgele bir hasar yaşanmaz, lakin o andaki yüksek sıcaklıklar çeşitli hasarlara yol açabilir, bileşenin ömrü kısalabilir.
Özellikle dizüstü bilgisayar kullanıcıları termal sorunlardan çok fazla sıkıntı yanıyor. Dizüstü bilgisayarlarda 90 derecenin üstünü görmek pek de güç değil. Kullanıcılar, bu türlü durumlarda yüksek sıcaklıklardan ötürü klavyeye bile sıkıntı dokunuyor. Sıcaklık sorunlarını aşmak için çeşitli sistemler var; ekstra fan kullanmak, termal macun yenilemek, sistem paklığı yapmak ve hava sirkülasyonunu geliştirmek üzere.
Performansı korumak için sıcaklıkları muhakkak düzeylerde tutmaktan öbür deva yok. Her GPU ve CPU’nun çalışma formu farklıdır. Kimi grafik yongaları daha fazla ısınırken kimileri epeyce serin çalışır. Bildiğiniz üzere, piyasada farklı soğutma sistemlerine sahip birçok farklı model yer alıyor.
Termal daralmanın sisteminiz üzerindeki tesirini belirleyen çeşitli senaryolar var. Kasa seçimi, soğutma tahlili, fanların kullanım biçimi, termal macunun durumu ve hava akışı dikkate alınması gereken en önemli faktörler.
PC Kasası
Boş alanı fazla olmayan kasalar ısıyı içinde hapseder, hava akışını pürüzler. Bu da işlemci ve ekran kartının daha sıcak çalışmasına neden olur. Daha büyük, fazla fan yuvasına sahip ve ferah bir kasa işleri kolaylaştıracaktır. Kasaya yanlışsız halde yeni fanlar taktığımızda hava akışı da düzgünleşir. Kasanın üst kısmına eklenecek fanlar, GPU’nun ürettiği ısının kasadan dışarı daha verimli formda uzaklaştırılmasını sağlar. Ayrıyeten kasanızın içindeki hava sıcaklığı düştüğünden ötürü CPU, RAM ve SSD üzere başka bileşenler de daha serin kalır.
Hep masaüstü bilgisayarlardan bahsediyoruz çünkü dizüstü bilgisayarın soğutma sistemini değiştirme üzere bir talihimiz yok. Laptop üreticileri de yıllardır çalışarak yeni soğutma dizaynları yapıyor. Yeni jenerasyon dizüstü bilgisayarlar hem güçlü donanımlara sahip, hem de hayli hafif. Laptop kullanırken soğutma performansını düzgünleştirmek için termal macun yenilemesi yapabilirsiniz. Öte yandan kasanız toz bağlamışsa genel bir paklık bilgisayarı rahatlatacaktır.
Ürün Seçimi
Seçtiğiniz ekran kartı markası ve modeli şahsî tercihine bağlı. Fakat modele de bağlı olarak soğutma tahlili bazen hayli değerli olabilir. Blower (üfleyici) tipi fan taşıyan referans dizaynlar, kartı serin tutmak için çoklukla tek bir fan kullanır. Soğuk hava grafik kartının gerisinden çekilir ve konektörlerin bulunduğu uçtan dışarı atılır. Bu tasarım verimlidir lakin tek fan performansı düşürür.
Bir ekran kartı seçerken ekseriyetle çok fanlı soğutma tahliline sahip bir kart seçmek daha yeterlidir. Doğal olarak model yükseldikçe kesenin ağzı da açılıyor. Soğutma sistemi güçlü olduğunda ısı GPU’dan daha verimli formda uzaklaşır, böylece daha meselesiz bir tecrübe yaşarız. Sonrasında ise iş kasanın hava akış kalitesine kalıyor.
Yardımcı Yazılımlar
Eğer halihazırda bir eseriniz varsa ve çok ısınıyorsa fiyatsız olarak kullanılabilen birtakım araçlar işinize yarayabilir. MSI Afterburner, EVGA PrecisionX ve ASUS Tweak üzere yardımcı programlar ile özel bir fan eğrisi ayarlayabilirsiniz. Fan eğrisini manuel olarak ayarlayarak GPU belli bir sıcaklığa ulaştığında fanların daha agresif bir biçimde çalışmasını sağlayabiliyoruz.
Fabrika çıkışlı olarak fan suratları gürültü ve performans ortasında bir istikrar kuracak formda optimize ediliyor. Kimi modellerde bu istikrar daha çok gürültü bastırma odaklı ve termal kısıtlamalar yaşanabiliyor. Fan ayarı yaptığımızda kaçınılmaz olarak gürültü düzeyi artacak lakin grafik yongası ısıyı daha rahat dağıtabilir, böylece performans korunur.
Voltaj Ayarı ve Undervolt
Fan gürültüsünü işitmek istemiyorsanız termal kısıtlama problemlerinin üstesinden gelmek bir tahlil daha var: düşük voltaj. Bazen kartınızın kullandığı voltaj ölçüsü, kartınızın yanlışsız çalışmasını sağlamak için olması gerekenden daha yüksek ayarlanır. Yüksek voltajlar, saat ve bellek suratı birebir kalsa bile daha fazla ısı üretilmesini sağlar.
Bazen küçük ölçüde düşürülen voltajlar bile termal kısmayı azaltacak yahut hatta ortadan kaldıracak düzeyde güzelleştirebilir. Bilhassa belirtelim, bu garantili bir tahlil değil ve kararlılık sıkıntılarına neden olabilir. Ayrıyeten fan eğrisi ayarı yapmak daha risksiz olduğundan ötürü birden fazla kullanıcı için daha düzgün bir seçenek. Aşağıdaki makalemizden GPU undervolt konusunu ayrıntılıca inceleyebilirsiniz:
- GPU Undervolt Nedir, Nasıl Yapılır?
MSI Afterburner üzere programlar, GPU fan denetiminin yanı sıra voltaj ve frekans ayarı üzere birçok ince ayar içeriyor. Ayrıyeten sıcaklıkları, çekirdek-bellek frekanslarını ve GPU kullanımını da izleyebiliyor.
Sıcaklık ve frekans bedellerini detaylı olarak izlediğinizde donanımın ne vakit kısıtlamaya geçtiğini daha uygun anlayabilirsiniz. Bu ortada, ekran kartı fan ayarı yapmasanız bile soğutma sistemi jet motoru üzere ses çıkarmaya başladıysa çok ısınma yaşanıyor olabilir. Böylece kısıtlama noktasına ulaşırsınız, performans düşmeye başlar.
Sıcaklığınız belirlenen noktaları aşarsa ve frekanslarınız düşmeye başlarsa işe koyulmanın vakti gelmiş demektir. 80 derecenin altındaki her şey olağandır, lakin yeniden de 70 derecenin üzerini görmeyi pek istemeyiz. Örneğin GeForce GTX 1080 Ti 84 derecelik bir kısılma noktasına sahip. Yani sıcaklıkları 80 derecenin altında tutmakta fayda var. Bununla birlikte, her kartın farklı bir kısma noktası olduğunu da hatırlatalım.
Ekran Kartı Sıcaklığı Nasıl Ölçülür?
Birçok kullanıcı, bilgisayarlarının içindeki tozu temizlemeden aylar hatta yıllarca kullanabilir. Sonucunda ise yüksek sıcaklıklar, daha düşük performans ve hatta bileşen arızasıyla karşı karşıya kalabilirsiniz. Arızalardan bahsetmişken, bu irtibat üzerinden GPU’ların yıpranma süreci ve ömrüyle ilgili makalemize ulaşabilirsiniz.
GPU-Z
Ana GPU-Z ekranı, GPU frekansı, bellek frekansı, VBIOS sürümü, şoför sürümü ve daha fazlası olmak üzere ekran kartınızla ilgili temel bilgileri gösterir. Kartınızın çalışma frekanslarını görmek için burayı kullanabilirsiniz, lakin Sensors (Sensörler) sekmesi bu durumda daha kullanışlı. Sensörler kısmından sıcaklıkları, frekansları, fan suratlarını ve başka detayları izleyebilirsiniz. Ayrıyeten “Log to file” seçeneği sayesinde tüm bedellerin bir dökümünü metin evrakı olarak bilgisayarınıza kaydedebilirsiniz.
GPU-Z sensör kısmı ile ekran kartınızın durumunu denetim edin.
GPU-Z çalışırken asgarî 15 dakika olmak üzere bir oyun çalıştırın. Bilhassa bu süreçte grafikleri ağır, ağır oyunlar oynamanızda yarar var. Oyundan çıkın, akabinde GPU-Z’ye geri dönün ve işlerin vakit içinde nasıl ilerlediğini görmek için ‘log’ belgesine bakın. Ayrıyeten isterseniz test için FurMark üzere test yazılımlarını da kullanabilir, kartınızın sıcaklığını anlık olarak izleyebilirsiniz. Bununla birlikte, Sensors sekmesindeki bilgiler ekran kartı modeline nazaran değişiklik gösterebilir.
MSI Afterburner
MSI Afterburner‘ı sürat aşırtma ve undervolt gibi süreçler için kullanabilirsiniz, lakin buradaki asıl gayemiz izleme yeteneklerini kullanmak. Aşağıdaki ekran manzarası GPU kullanımını, sıcaklıkları, çekirdek frekansını ve bellek frekansını gösteriyor. Biz burada FurMark’ı çalıştırdık ve sıcaklıkla birlikte kullanım oranlarının arttığını grafikte görebilirsiniz. Ayrıyeten buradan anlık olarak her saniyeyi fare yardımıyla denetim etmek mümkün. Afterburner’ın hoş bir istikameti de çeşitli sensörler için ulaşılan azamî pahası göstermesi.
MSI Afterburner ile sıcaklık takibi
Bu ortada MSI Afterburner ayarlarında birçok kullanıcı arayüzü mevcut ve istediğinizi seçebilirsiniz. Burada “Default MSI Afterburner v3 skin” arayüzünü görüyorsunuz. Öte yandan CPU frekansını, sıcaklıklarını ve kullanımını çekirdek bazında takip edebilirsiniz. Her şeyin ayrıntılı bir dökümüne ulaşmak istiyorsanız, izleme monitörüne sağ tıklayın ve “Geçmişi olay günlüğü olarak kaydet” seçeneğine tıklayın.
Bir hatırlatma olarak, MSI Afterburner aracılığıyla FPS’nin tüm donanımsal bilgileri oyun içinden takip edebilirsiniz. Tüm detaylar buradaki rehberimizde mevcut.
HWiNFO
HWiNFO tahminen de en ayrıntılı izleme imkanı sunan araç olabilir. Sırf ekran kartınızın sıcaklıklarını, kullanımını ve frekans suratlarını denetim etmekle kalmaz, birebir vakitte CPU, anakart, SSD’ler ve öbür donanımlarınız için de detayları gösterebilir. HWiNFO’nun en kıymetli ögesi, desteklenen GPU’lar için GDDR6 ve GDDR6X sıcaklıklarını da raporlaması diyebiliriz. Temel olarak GeForce RTX 30 serisi ve Radeon RX 6000 serisinde raporlama yapılıyor ve başka pek çok yardımcı program bunu yapamıyor. GDDR6X termal bedelleri, bilhassa kripto madenciliği yapan beşerler için de kullanışlı olabilir.
İzleme süreci için HWiNFO64’ü başlatın ve “Yalnızca Sensörler” seçeneğine tik atın. Bu durumda yeniden tüm dataları bilgisayarınıza (sağ alt kısımda yeşil artı işaretli defter simgesi) kaydedebilirsiniz. Saat simgesi ise o ana kadar kayıtlara geçen her şeyi sıfırlamaya yarıyor.
Bir oyun yahut farklı bir grafik iş yükü çalıştırın. Bu süreçte ana pencereyi izleyebilir yahut en azından 15 dakika geçtikten sonra günlük belgesini denetim edebilirsiniz. HWiNFO, izlenen tüm öğeler için asgarî, azamî ve ortalama sayıları raporlayabiliyor. Ekran manzarasını almadan evvel tekrar FurMark’ı çalıştırdık, bu nedenle sıcaklıklar biraz yüksek. Şayet RTX 3090 üzere bir ekran kartınız varsa listelenen parametrelerin sayısı aşağıdaki üzere daha fazla olacak. Ayrıyeten burada GDDR6X bellek sıcaklıklarının 104 dereceye kadar ulaştığını görebilirsiniz.
Aşağıda size yardımcı olabilecek farklı makalelerimizi bulabilirsiniz:
- İşlemci Sıcaklığı Nasıl Ölçülür?
- Ekran Kartı Nasıl Test Edilir?
- Ekran Kartı Ömrü Ne Kadar?
- PC Gerilim Testi Nasıl Yapılır?
- HWMonitor Rehberi: Sistem Bedelleri Nasıl Takip Edilir?
